Uroczystości mniejszości wyznania ewangelicko-augsburskiego do 1945 r.

Uroczystości mniejszości wyznania ewangelicko-augsburskiego po 1945 r.

Organizacje mniejszości wyznania ewangelicko-augsburskiego

Kościół ewangelicko-augsburski w Izbicy Kujawskiej - wnętrze

Kościół ewangelicko-augsburski w Izbicy Kujawskiej - detale

Cmentarz ewangelicki w Izbicy Kujawskiej - wejście

Kościół ewangelicko-augsburski w Pasiece

Gottfried Steinke i rycina kościoła ewangelickiego w Izbicy

Pamiątki

Pieczęcie

Dokumenty

PARAFIA EWANGELICKO-AUGSBURSKA W IZBICY KUJAWSKIEJ
(OBECNIE NIEISTNIEJĄCA)

Galeria

UROCZYSTOŚCI MNIEJSZOŚCI WYZNANIA EWANGELICKO-AUGSBURSKIEGO DO 1945 R.

Trzy bardzo interesujące fotografie z lat trzydziestych ubiegłego wieku, udostępnione przez ks. Andrzeja Mendroka, a opublikowane pierwotnie w zeszytach „Der Heimatbote”.

1.	2.	3.
4.

Opisy zdjęć:

1. Fotografia wykonana przed głównym wejściem do kościoła ewangelickiego od strony obecnej ul. Narutowicza. Pierwotnie nadesłał ją Maximilian Ubert, mieszkaniec Izbicy Kujawskiej, z zawodu stolarz, który prowadził sklep z farbami i szkłem przy ul. Narutowicza 21. W dolnym rzędzie od lewej siedzą pastorzy: Richard Kneifel (Izbica Kujawska), Rudolf Kersten (Stawiszyn) i Reinhold Dreger (Sompolno, Babiak). Biogram oraz wspomnienia izbickiego pastora zostały już przedstawione wcześniej [biogram, wspomnienia pastora]. Warto jednak poświęcić nieco uwagi pozostałym dwóm duchownym luterańskim.
   
   Rudolf Kersten urodził się 2 października 1891 roku w Modzerowie nad Wisła. Był synem Eduarda Hermanna Kerstena - nauczyciela i kantora oraz Julianny z domu Kannenberg. Ochrzczony 8 października 1891 roku, konfirmowany w dniu 22 kwietnia 1906 roku w Prażuchach w wyznaniu ewangelicko-luterańskim. Uczęszczał do szkół powszechnych w Modzerowie (1897-1902), Pininie (1902-1903), pobierał również do 1907 roku prywatne lekcje m.in. we Władysławowie. W dniu 3 października 1907 roku wstąpił do Seminarium Duchownego Kropp, (założonego w 1882 roku, celem kształcenia pastorów dla niemieckojęzycznych gmin w Ameryce), zaś egzamin końcowy złożył w kwietniu 1913 roku. Kersten we wspomnieniach wydanych z okazji pięćdziesięciolecia posługi duchowej pisał, iż wypełnił wolę swojego ojca, który chciał, aby jeden z jego synów został „sługą Słowa Bożego”.
   Po zdanym egzaminie końcowym udał się do Kanady do miasta Rosthern, leżącego w prowincji Saskatchewan, gdzie w dniu 10 sierpnia 1913 roku został ordynowany. W latach 1913-1921 pełnił posługę duchową w Kanadzie i USA. W 1921 roku Krajowa Rada Luterańska wezwała pastorów, którzy pochodzili z Polski, do powrotu do swoich stron rodzinnych z racji faktu, iż w Polsce znacząco brakowało duchownych luterańskich. Kersten wrócił do Polski i objął posady w: Rożyszczach na Wołyniu (1921-1924), Stawiszynie (1924-1936), Paproci Dużej (1936-1939), Pułtusku (1940-1944). Następnie krótko przebywał w Polanicy-Zdroju (niem: Bad Altheide) na Śląsku i Nawiadach (niem: Aweyden) w ówczesnych Prusach Wschodnich (przełom 1944/1945 roku). Wskutek ofensywy Armii Czerwonej schronił się w Danii, gdzie przebywał od marca do maja 1945 roku. W latach 1945-1948 pełnił posługę w miejscowości Karlum, położonej w kraju związkowym Szlezwiku-Holsztynie. Od 1949 roku, przez dziewięć lat służył w staroluterańskiej gminie Weißenfels w Saksoni-Anhalt. Od 1958 roku przebywał na emeryturze. Zmarł 26 kwietnia 1973 roku w miejscowości Langenfeld koło Düsselsdorfu. Rudolf Kersten w trakcie swojej działalności od 1932 roku kierował pracą z młodzieżą w kościele ewangelicko-augsburskim. Od 1933 roku wydawał miesięcznik „Jugendfreude” dla młodzieżowych grup kościelnych. Oprócz tego napisał m.in.: Katechizm dla szkół i lekcji przygotowujących do konfirmacji; „Mein erstes Sonntagsbuch” dla nabożeństw z udziałem dzieci, szkół i domowych lekcji oraz w 1929 roku wydał zbiór pieśni „Unser Liederbuch” (pol: „Nasz śpiewnik”). Kersten był trzykrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z Hertą Mehling (zmarła 6 lutego 1925 roku w Stawiszynie) miał pięcioro dzieci: Martina Rudolfa Alexandra Kerstena (1914-1943, zginął na wojnie), Hansa Bernharda Kerstena (zmarł kilka godzin po urodzeniu), Elisabeth Herthę Kersten (1917-1991), Christę Evelyn Kersten (1918-2006) oraz Ilsę Kersten (1921-??). Drugie małżeństwo zawarł z Elfriedą Kassner (1894-1949), a owocami tego związki byli: Anita Kersten (1926-??) oraz Alfred Kersten (1926- 1931 lub 1932). Trzeci, bezdzietny już związek małżeński zawarł z owdowiałą Elisabeth (Elli) Lipski (1906-1972).
   
   Reinhold Dreger urodził się 13 stycznia 1908 roku w Smardzewie koło Łęczycy jako syn rolnika Heinricha Dregera i Adeli z domu Deter. W latach 1930-1934 studiował teologię w Warszawie. Ordynowany w dniu 22 stycznia 1934 roku, w początkowym okresie posługi był wikariuszem w Warszawie (1934), a następnie w latach 1934-1937 wikariuszem parafii w Sompolnie z miejscem zamieszkania w Kozach. Od 1937 do 1945 roku był pastorem w Babiaku. Służył w Wehrmachcie, pod koniec II wojny światowej dostał się do niewoli angielskiej we Włoszech. Od 1946 roku był pastorem w miejscowości Stetten w Bawarii, od 1955 roku 2. Pastorem w Landsberg am Lech. W czerwcu 1964 roku został duchownym w zakładzie karnym dla młodocianych w Niederschönenfeld jak również w więzieniu w Kaisheim koło Donauwörth (z miejscem zamieszkania w Donauwörth). Był żonaty z Marthą z domu Tucholke. Miał dwójkę dzieci: Marlenę Ursulę i Alinę Benitę. Daty jego śmierci dotychczas nie udało mi się ustalić.
   
   Biografie pastorów Rudolfa Kerstena i Reinholda Dregera na podstawie: Kneifel E., Die Pastoren der Evangelisch-Augburgischen Kirche in Polen. http://wiki.wolhynien.net/index.php/KERSTEN,_Rudolf
2. Konfirmacja w Izbicy Kujawskiej w 1935 roku, która przypadła wówczas na Niedzielę Palmową. Pastor Richard Kneifel stoi wraz z młodzieżą przed kościołem ewangelickim. Zdjęcie pierwotnie do redakcji „Der Heimatbote“ nadesłał Gustav Hahn.
3. Wykonana została przed kościołem ewangelickim w Izbicy Kujawskiej w dniu 24 września 1944 roku i również stanowiła pamiątkę z dnia Konfirmacji. Friedrich Matz, który przesłał wspomniane zdjęcie z okazji okrągłej 30. rocznicy Konfirmacji, pisał: „Na lekcje przygotowujące do konfirmacji chodziłem do Sompolna (Deutscheneck), ponieważ uczęszczałem tam do szkoły i byłem umieszczony w internacie. Pastor Kneifel przyjeżdżał raz w tygodniu pociągiem do Sompolna. Wielu z konfirmowanych zupełnie nie znam, ponieważ mieli oni lekcje w Izbicy lub gdzie indziej. Ale chciałem sprawić im wszystkim radość z okazji 30-lecia powrotu ich dnia konfirmacji i przywołać im go pamięci oraz życzyć, by jeszcze trochę pozostał i z nami udał się aż do naszego końca”.
   Jest wielce prawdopodobne, iż jest to ostatnia znana nam fotografia izbickiego pastora sprzed jego ucieczki z Polski.
4. Zdjęcie pochodzi z 1932 roku. Na ten rok przypadały obchody 25-lecia zespołu puzonistów i chóru parafialnego. Ich kierownikiem i jednocześnie kantorem był Johannes Kersten (w środku), z zawodu nauczyciel. Posadę kantora objął w 1919 roku i znacząco rozwinął działalność duszpasterską w tej miejscowości. W późniejszym okresie mocno wspierał Richarda Kneifla, pierwszego samodzielnego pastora Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Izbicy Kujawskiej. Według wspomnień tego ostatniego, Johannesowi Kerstenowi "zadano pełną bólu śmierć w 1945 roku w Lubrańcu".

UROCZYSTOŚCI MNIEJSZOŚCI WYZNANIA EWANGELICKO-AUGSBURSKIEGO PO 1945 R.

Dzięki uprzejmości Zelmy Kebernik z Rodziną galeria powiększyła się o kilka zdjęć, na których utrwalone zostały powojenne uroczystości z udziałem Jej rodziny. Opisy zdjęć poniżej.

1.	2.	3.	4.
5.	6.	7.

Opisy zdjęć:

1. Od lewej: Piotr Kebernik, Krzysztof Kebernik, Zelma Kebernik przed kościołem ewangelickim w Izbicy Kujawskiej
2. Od lewej: Piotr Kebernik, Freda Siede, Krzysztof Kebernik
3. Od lewej: Dorota Gantzke (Sitek), Aneta Gantzke, Wanda Gantzke
4. Ślub Zelmy i Zygfryda Keberników. Nabożeństwo odprawia pastor Karol Świtalski
   (11 września 1960 r.)
5. Ślub Zelmy i Zygfryda Keberników. Nabożeństwo odprawia pastor Karol Świtalski
   (11 września 1960 r.)
6. Goście weselni na ślubie Zelmy i Zygfryda Keberników (11 września 1960 r.)
7. Goście weselni na ślubie Zelmy i Zygfryda Keberników zebrani przed kościołem ewangelickim w Izbicy Kujawskiej (11 września 1960 r.)

Dwie fotografie, wykonane w połowie lat 50-tych ubiegłego wieku, które przedstawiają młodzież z naszej gminy wraz z ks. Józefem Pośpiechem (wówczas wikariusz w Sompolnie w 1956 roku, późniejszy biskup diecezji wrocławskiej) biskup i zdjęcie pochodzi z tego okresu przed kościołem ewangelickim w Izbicy Kujawskiej po konfirmacji. Materiał udostępnił Waldemar Simon

ORGANIZACJE MNIEJSZOŚCI WYZNANIA EWANGELICKO-AUGSBURSKIEGO

Filialny chór puzonistów, którego kierownikiem był Leopold Krüger. W 1926 roku dla izbickiego zespołu zakupiono instrumenty warte 2500 zł. Równolegle do zespołu puzonistów istniał chór tradycyjny, którego kierownikiem był Julius Henke, kantor i jednocześnie kierownika 7-kl. szkoły podstawowej. Fotografię udostępnił ks. Andrzej Mendrok, który przez blisko 36 lat był proboszczem Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Koninie.

KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-AUSBURSKI W IZBICY KUJAWSKIEJ - WNĘTRZE

Fragment wnętrza kościoła ewangelcko-augsburskiego w Izbicy Kujawskiej (fotografia z kolekcji Ireny Cyranowskiej)

Zdjęcie wnętrza kościoła ewangelickiego w Izbicy Kujawskiej wykonane w 1986 roku przez Krzysztofa Dorcza. Jeszcze wtedy można było zobaczyć ambonę, część ławek, pozostałości po ołtarzu... (udostępnił Krzysztof Dorcz)

Zdjęcie ołtarza ukazało się w lutym 1954 roku w "Der Heimatbote", biuletynie informacyjnym dla członków kościoła ewangelicko-augsburskiego, którzy opuścili nasz kraj pod koniec II wojny światowej. Do redakcji biuletynu przesłała je Alexandra Kirschbaum. Obraz ołtarzowy był kopią obrazu Gottlieba Biermanna "Wniebowstąpienie Chrystusa - Himmelfahrt Christi". Prawda, że ołtarz był piękny? Cały zeszyt "Der Heimatbote", w którym znajduje się omawiane zdjęcie udostępniła Irmegard Müller z Niemiec, zaś lepszą kopię samej fotografii udostępnił ks. Andrzej Mendrok, który przez blisko 36 lat był proboszczem Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Koninie.

Przez długi czas nie było możliwe odnalezienie jakiegokolwiek zdjęcia obrazu Gottlieba Biermanna "Himmelfahrt Christi" w internecie. Słynne powiedzenie mówi jednak, iż "cierpliwość popłaca". Pod koniec 2019 roku w jedynym z niemieckich antykwariatów udało się odnaleźć pocztówkę przedstawiającą obraz Gottlieba Biermanna, którego kopia umieszczona została w izbickim kościele ewangelickim. Ukazała się ona nakładem spółki Photographische Gesellschaft, założonej w 1862 roku z siedzibą w Berlinie przy Dönhofsplatz w dzielnicy Mitte. Specjalizowała się ona w fotografowaniu znanych obrazów z epoki. Niestety nie jest znana dokładna data wydania pocztówki, jednak można przyjąć z bardzo dużą dozą prawdopodobieństwa, że została ona wydana jeszcze przed 1900 rokiem.

KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-AUSBURSKI W IZBICY KUJAWSKIEJ - DETALE

CMENTARZ EWANGELICKI W IZBICY KUJAWSKIEJ - WEJŚCIE

Skan fotografii (nr 1) pozyskany od p. Adama Kwiatkowskiego, prezentujący wejście na cmentarz ewangelicki. Zdjęcie pochodzi z 1947 roku i jak na swój wiek jest całkiem dobrze zachowane i co najważniejsze, utrwaliło wiele detali. Możemy na nim zobaczyć wszystkie trzy bramy cmentarza, a więc zarówno bramę główną jak i bramy boczne, da się zauważyć siatkę, a także krzyże mogił w oddali. Na schodach siedzą zaś uczniowie z izbickiego liceum. Zdjęcie poddane zostało niewielkiej obróbce cyfrowej, tj. zostało wyostrzone, poprawiono kontrast, jasność, usunięto niewielką plamę pośrodku zdjęcia

Dodatkowo dla porównania zamieszczone zostały skany dwóch fotografii, które wykonane zostały kilkadziesiąt lat później. Jedna pochodzi z okresu dewastacji cmentarza (nr 2, 2006 rok), zaś kolejna (nr 3, 2019 rok) prezentuje stan obecny.

KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-AUSBURSKI W PASIECE (NIEISTNIEJĄCY)

Pierwsza fotografia z kolekcji Ewy Awakumidu (z .d. Godyckiej-Cwirko) Zdjęcie wykonał w 1957 roku brat p. Ewy - Andrzej-Bohdan Godycki-Cwirko. Drugie zdjęcie pochodzi ze zbiorów ks. Andrzeja Mendroka, czasy przedwojenne.

GOTTFRIED STEINKE I RYCINA KOŚCIOŁA EWANGELICKIEGO W IZBICY

Gottried Steinke przez wiele lat był nauczycielem i jednocześnie kantorem zboru ewangelickiego w Izbicy. Wydaje się jednocześnie, że obecnie w Izbicy jest całkowicie zapomnianą postacią. Tak wspominał go Richard Kneifel, proboszcz izbickiej parafii: "Nie można też zapomnieć o starym, emerytowanym nauczycielu Gotfriedzie Steinke, poprzedniku Juliusza Henke. Od 1885 do 1926 roku był on w Izbicy nauczycielem i kantorem. Był on głównym inicjatorem budowy kościoła i znalazł w tym celu wsparcie w osobie administratora parafii Ryszarda Paszko. Obaj budowniczy spotkali się w dniu wprowadzenia mnie na urząd (29 września 1934 rok - przyp. B.N) i mogli odświeżyć wspomnienia. Ilekroć bywałem w gościnnym domu pana Steinke, starszy nauczyciel opowiadał mi o trudnościach, z którymi musiał się uporać, by kościół mógł zostać wybudowany. Kto z nas o tym nie wiedział, kto sam czasem miał do czynienia z kwestiami budowlanymi. 41 lat służył on oddanie zborowi wszystkimi swoimi umiejętnościami i z całych sił. Przygotowywano także tego doświadczonego człowieka na trudności związane z jego odejściem z urzędu kantora. Próbowałem osłodzić mu tę gorycz. Czy mi się to udało, nie jestem pewien." To Gottfriedowi Steinke wespół z ks. Ryszardem Paszko zawdzięczamy to, że w Izbicy Kujawskiej wybudowano kościół ewangelicki, który nie tylko wyróżnia się architektonicznie na tle innych zabytków w mieście, ale stanowi on jeden z kilku wizytówek miasteczka. Wieloletni nauczyciel i kantor odpowiadał za kwestie formalne (w tym finansowe), osobiście negocjował on zakup wielu elementów wyposażenia, choćby zegara czy dzwonu. W 1926 roku (lub 1927) ustąpił on ostatecznie ze stanowiska kantora. Zmarł najprawdopodobniej w Izbicy i pochowany jest w grobowcu rodzinnym na cmentarzu ewangelickim w Izbicy Kujawskiej. Jest to jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej okazałych grobowców na cmentarzu. Niestety nadal nie dysponuję datami skrajnymi (tj. urodzenia i śmierci) Gottfrieda Steinke. Wymaga to uzupełnienia po kwerendzie w Urzędzie Stanu Cywilnego w Izbicy Kujawskiej, który dysponuje metrykami z okresu międzywojnia.

PAMIĄTKI

Na stronie pojawiło się dziś zdjęcie przedwojennej tablicy związanej z izbicką mniejszością ewangelicką. Z relacji osoby, która przekazała ów przedmiot wynika, iż pierwotnie znajdował się on w budynku pastorówki. Na tablicy zamieszczona została czcionką gotycką następująca fraza: "Alles Ding währt seine Zeit, Gottes Lieb in Ewigkeit". Jest to aforyzm autorstwa Paula Gerhardta (1607-1676), niemieckiego teologa ewangelickiego i wybitnego autora wielu tekstów pieśni kościelnych. Napis zamieszczony na tablicy można przetłumaczyć luźno na język polski jako: "Wszystkie sprawy mają swój czas, miłość Boga na wieczność". Oryginał znajduje się obecnie w zbiorach Izbica Kujawska Online.

PIECZĘCIE

Wzory pieczęci, którymi posługiwała izbicka gmina ewangelicka. Pierwsza z nich pochodzi z okresu dwudziestolecia międzywojennego (Urząd Stanu Cywilnego par. Ewang.-Augsb. Izbica), druga zaś z okresu okupacji hitlerowskiej. (Evang.-augsb. Pfarramt Mühlental). Obie pieczęcie zostały udostępnione przez ks. Andrzeja Mendroka, wieloletniego proboszcza Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Koninie, obecnie przebywającego już na emeryturze.

DOKUMENTY

W zbiorach Archiwum Państwowego w Poznaniu zachowała się wokacja ks. Ryszarda (Richarda) Kneifla na urząd pastora izbickiej parafii. Poniżej jej skany