 Myślę, że duża część z Państwa miała okazję widzieć oryginał lub reprodukcję drzeworytu "Wiatraki w Izbicy Kujawskiej" autorstwa Pawła Stellera, znanego śląskiego artysty-plastyka. Nie jest to jednak jego jedyna praca poświęcona naszej miejscowości. Jaki był powód wizyty Pawła Stellera w Izbicy Kujawskiej, tak przecież odległej od Katowic, z którymi związany był przez niemal pół wieku? Czy był on w Izbicy jedynie przejazdem, a może zaplanował tutaj podróż z wyprzedzeniem? Trudno o jednoznaczną odpowiedź. W opublikowanych po latach wspomnieniach jego syna, Stefana Stellera nie ma wzmianki o naszym kujawskim miasteczku. Można odnaleźć jednak tam fragmenty, które dają nam częściową odpowiedź. Paweł Steller był zamiłowanym piechurem, "potrzebował on tych wędrówek nie tylko z chęci uwiecznienia piękna przyrody, krajobrazu, ginącego folkloru[...], ale również dlatego, że chciał poczuć przestrzeń, żądny był odmiennych wrażeń i widoków, nowych podniet twórczych, które są ważne dla każdego twórcy". Śląski artysta podróżował dalej z reguły latem, a także jesienią. Steller rysował przede wszystkim z natury, bardzo często rysunki ołówkiem stanowiły punkt wyjścia do tworzonych na ich podstawie drzeworytów. Paweł Steller niewątpliwie odwiedził Izbicę w 1957 roku. Miejscowość na tyle go urzekła, iż wykonał on tutaj kilka swoich prac, głównie rysunków. Zanim przedstawię poszczególne dzieła śląskiego artysty wykonane w Izbicy Kujawskiej, chciałbym przybliżyć Państwu jego życiorys.
Paweł Steller urodził się w dniu 23 stycznia 1895 roku w Hermanicach na Śląsku Cieszyńskim, jako piąty z siedmiorga dzieci Antoniego Stellera i Heleny z Gorgoszów. Już w wieku 4-5 lat interesowało go piękno otaczającej go okolicy. W drugiej klasie szkoły podstawowej jego talent artystyczny dostrzegł jeden z nauczycieli, który często wzywał go do tablicy, aby pokazywał rówieśnikom jak należy pisać i rysować. W 1903 roku rodzina Pawła Stellera przeprowadziła się do Olszanika koła Sambora w Galicji. Dzięki pomocy wykładowcy łaciny w samborskim gimnazjum, Steller otrzymał stypendium Towarzystwa Szkoły Ludowej. Było to na tyle istotne, że starał się on o przyjęcie do Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego we Lwowie, a środki stypendialne pokrywały mu koszty utrzymania w Bursie Grunwaldzkiej we Lwowie. Paweł Steller ukończył tę szkołę z wyróżnieniem i dostał się do Wyższej Szkoły Przemysłu Artystycznego (Vysoká škola uměleckoprůmyslová) w Pradze. Był on jedynym Polakiem wśród Czechów, Niemców i Słowaków, który został przyjęty na wydział rysunku figuralnego i ornamentalnego. Rok szkolny 1913/1914 ukończył z wyróżnieniem, a tuż przed wakacjami otrzymał stypendium w wysokości 300 koron. Niestety w lipcu 1914 roku wybuchła I wojna światowa, w dniu 16 czerwca 1915 roku otrzymał powołanie do wojska jako austriacki poddany, następnie walczył na frontach w Serbii i we Włoszech. Stosunkowo delikatny organizm Stellera dał o sobie znać, co spowodowało odesłanie Stellera do szpitala. Stamtąd nie odesłano go już na front, a do Szkoły Oficerów Rezerwy w Opawie, następnie do Wojskowego Instytutu Geograficznego w Wiedniu a na końcu do Lotniczej Szkoły Pomiarów w Koviljačy w Serbii. Następnie został powołany do formującego się Wojska Polskiego. Służbę w Wojsku Polskim zakończył w 1921 roku w stopniu porucznika. W dniu 1 maja 1921 roku obejmuję posadę w Wojskowym Instytucie Geograficznym w Warszawie. To właśnie tu pozna swoją przyszłą żonę, Elżbietę Sosnowską, która była siostrą Kazimierza Sosnowskiego, pełniącego funkcję kierownika w Wydziale IV Kartograficznym. Steller postanawia wznowić studia, zapisuje się na Wydział Grafiki w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych. Po pewnym czasie dochodzi do wniosku, że chce się poświęcić całkowicie studiom, wobec czego w grudniu 1924 roku przechodzi do rezerwy. Jednym z wykładowców na studiach jest prof. Władysław Skoczylas, który dla Stellera staje się mistrzem i to dzięki niemu zainteresuje się drzeworytnictwem. Steller początkowo wzorował się na twórczości Skoczylasa, by z biegiem czasu wypracować swój własny, unikalny styl. Artysta w dniu 29 września 1925 roku w podwarszawskim Brwinowie bierze ślub z Elżbietą Sosnowską. Oboje czuli się jednak nieco zagubieni w wielkim mieście, jakim była Warszawa. Wkrótce po ślubie przeprowadzają się do Katowic. Niespełna rok później, w dniu 21 sierpnia 1926 roku urodził się ich syn Stefan (1926-2018). Paweł Steller znajduje prace w Sądzie Okręgowym jako ekspert do odczytywania rękopisów, później zaś zostaje nauczycielem kaligrafii i robót ręcznych w Męskiej Szkole Wydziałowej w Katowicach. Wkrótce Steller opracowuje "Plan Miasta Katowic", którego wykonanie zajęło mu dwa lata. W 1928 roku rozpisany zostaje krajowy konkurs na portret prezydenta Ignacego Mościckiego. Steller postanawia wziąć udział w konkursie i ostatecznie zdobywa pierwszą nagrodę. To początek jego szerszej rozpoznawalności. Dzięki sukcesowi, w 1930 roku obejmuje posadę nauczyciela rysunków w Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych w Katowicach, którą będzie piastował aż do wybuchy II wojny światowej. Prace Stellera zaczynają być reprodukowane w licznych czasopismach. Recenzje jego prac pojawiają się najczęściej w takich tytułach jak "Polonia", "Polska Zachodnia" czy "Zaranie Śląskie". Steller zaczyna wystawiać swoje prace także poza Katowicami, m.in. w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Bydgoszczy oraz Lwowie. Twórczość artysty zaczyna być prezentowana także na wernisażach zagranicznych w takich miastach jak Paryż, Padwa, Zurich, Rzym, Londyn, Budapeszt, Chicago czy Filadelfia. Krytycy zachodni nazywali go "polskim" lub "śląskim Dürerem" a polscy "śląskim Skoczylasem". W latach trzydziestych ukazują się m.in. jego "Teka Górnośląska", "Śląsk Cieszyński oraz "Typy polskie". Za ten ostatni cykl drzeworytów Steller w 1937 roku otrzymuje złoty medal na międzynarodowej wystawie w Paryżu, ponadto "Typy polskie" zostały zaprezentowane w kwietniu 1939 roku w salach recepcyjnych gmachu Sejmu Śląskiego w Katowicach, którą otworzył wojewoda dr Michał Grażyński. Dalszą karierę Stellera przerwał wybuch II wojny światowej. Rodzina Stellerów postanowiła uciec wraz z najcenniejszym dobytkiem do Olkusza, jednakże wskutek groźby władz okupacyjnych, iż wszystkie opuszczone mieszkania zostaną zarekwirowane, już 18 września powrócili do Katowic. W późniejszym czasie Steller ukrywał się wraz z żoną w różnych miejscowościach w rejonie Beskidów, zaś ich nastoletni syn został wysłany do Wiednia. Z chwilą wkroczenia wojsk Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku Steller otrzymał polecenie zaprojektowania Pomnika Wdzięczności Polaków Czerwonej Armii, który zaprojektował na rozkaz gen. Aleksandra Zawadzkiego. Steller wywiązał się z zadania, jednak już 4 marca 1945 roku zostaje on aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu pod pretekstem rzekomych kontaktów z agentem obcego wywiadu. Steller został aresztowany niedługo po tym, jak rozpoczął pracę w Wydziale Propagandy i Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Z dworca katowickiego wyjechał z transportem do Zagłębia Kuźnieckiego za Nowosybirskiem. Na Syberii spędził 20 miesięcy, powrócił do domu w dniu 10 listopada 1946 roku. Wojna odbiła głębokiego piętno na śląskim artyście, dodatkowo w dniu 1 sierpnia 1954 roku zmarła jego zona, Elżbieta. Jego syn wspominał: Ojciec był zupełnie rozbity. Robił wrażenie strzaskanego drzewa. Niektórzy doszukują się odbicia tego wstrząsu w jego późniejszej twórczości. 'Zaszło dla mnie słońce' - mawiał wtedy znajomym". Mimo traumy Steller chciał jeszcze ułożyć sobie życie. W maju 1955 roku ożenił się z czterdziestoletnią wówczas Stefanią Partyką, nauczycielką z Oświęcimia. Steller nadal tworzył, z biegiem czasu wdrożył nawet swoją drugą żonę do pomocy przy odbijaniu drzeworytów. W 1960 roku dzięki nagrodom i oszczędnościom zakupił dom w Wiśle w Nowej Osadzie. W lipcu 1964 roku Steller został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W dnia 14 stycznia 1974 roku otwarto wystawę z okazji 80-leciem jego urodzin oraz 60-lecia pracy twórczej. Wojewoda katowicki uhonorował Pawła Stellera Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Niestety Paweł Steller był już wówczas bardzo słaby. W połowie roku nie mógł już szkicować na wolnym powietrzu. Pobyt w Wiśle nie spowodował poprawy zdrowia u artysty, ostatecznie trafił on do kliniki w Katowicach, gdzie zmarł rankiem w dniu 4 września 1974 roku. Paweł Steller został pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach. Zgodnie z wolą męża, jego żona Stefania Steller wystąpiła jeszcze w 1970 roku z wnioskiem o utworzenie Muzeum Biograficznego Pawła Stellera. Muzeum otwarto w dniu 26 marca 1979 roku.
Chciałbym powrócić do przedstawienia prac Pawła Stellera związanych z Izbicą Kujawska, o których wspomniałem we wstępie. Oto one:
Materiał graficzny nr 1 - rysunek ołówkiem z 1957 roku przedstawiający wiatraki w Izbicy Kujawskiej. To właśnie na jego podstawie Paweł Steller wykonał w 1958 roku drzeworyt "Wiatraki w Izbicy Kujawskiej" (zbiory Muzeum Historii Katowic, MHK/1287/PS)
Materiał graficzny nr 2 - drzeworyt "Wiatraki w Izbicy Kujawskiej" z 1958 roku (zbiory Muzeum Historii Katowic, MHK/432/PS)
Materiał graficzny nr 3 - Błażej Nowicki (Izbica Kujawska Online), autor artykułu z oryginalnym drzeworytem Pawła Stellera, sygnowany ołówkiem "Drzeworyt - Wiatraki w Izbicy Kujawskiej P. Steller 1958"
Materiał graficzny nr 4 - rysunek ołówkiem, "Izbica Kujawska" (pejzaż), ul. Kościelna (zbiory Muzeum Historii Katowic, MHK/PS/2295)
Materiał graficzny nr 5 - rysunek ołówkiem, "Izbica Kujawska" (zabudowania wiejskie), ul. Kościelna (zbiory Muzeum Historii Katowic, MHK/1293/PS)
Materiał graficzny nr 6 - rysunek ołówkiem, "Izbica Kujawska" (pejzaż), panorama miasta z widokiem na kościół katolicki (zbiory Muzeum Historii Katowic, MHK/PS/2296)
Materiał graficzny nr 7 - Monotypia "Wiatraki w Izbicy Kujawskiej" z 1957 roku (zbiory Muzeum Historii Katowic, MHK/283/PS)
Materiał graficzny nr 8 - "Izbica Kujawska" z 1957 roku, sepia, kredka - widok ze wzgórza Kirchol na m.in kościół ewangelicki (zbiory Muzeum Historii Katowic, [w:] Paweł Steller. Życie i twórczość część druga Twórczość (1895-1974), s. 192)
Dzisiejszy artykuł nie powstałby gdyby nie życzliwość p. Anity Steller-Dudy, wnuczki Pawła Stellera, która zgodziła się na publikacje prac Pawła Stellera związanych z Izbica na stronie internetowej Izbica Kujawska Online. Chciałbym również podziękować p. dyrektorowi Jackowi Sieblowi oraz p. Natalii Kurzyńskiej z Muzeum Historii Katowic za wskazówki dotyczące zbiorów i pomoc w kwestiach formalnych.
BŁAŻEJ NOWICKI
[Rysunek ołówkiem z 1957 roku przedstawiający wiatraki w Izbicy Kujawskiej. To właśnie na jego podstawie Paweł Steller wykonał w 1958 roku drzeworyt Wiatraki w Izbicy Kujawskiej]
[Drzeworyt "Wiatraki w Izbicy Kujawskiej" z 1958 roku]
[Błażej Nowicki (Izbica Kujawska Online), autor posta z oryginalnym drzeworytem Pawła Stellera, sygnowany ołówkiem "Drzeworyt - Wiatraki w Izbicy Kujawskiej P. Steller 1958" (zbiory Błażeja Nowickiego)]
[Rysunek ołówkiem, "Izbica Kujawska" (pejzaż), ul. Kościelna]
[Rysunek ołówkiem, "Izbica Kujawska" (zabudowania wiejskie), ul. Kościelna]
[Rysunek ołówkiem, "Izbica Kujawska" (pejzaż), panorama miasta z widokiem na kościół katolicki]
[Monotypia "Wiatraki w Izbicy Kujawskiej" z 1957 roku]
["Izbica Kujawska" z 1957 roku, sepia, kredka - widok ze wzgórza Kirchol na m.in kościół ewangelicki]
["Dwutomowa publikacja Paweł Steller życie i twórczość(1895-1974) wydana w 2006 przez Muzeum Historii Katowic]
[Książka Urzekło go piękno wydana w 1984 roku z dedykacją Stefani Steller, drugiej żony Pawła Stellera dla prof. Lech Szarańca]
[Książka "Urzekło go piękno" wydana w 1984 roku z dedykacją Stefani Steller, drugiej żony Pawła Stellera dla prof. Lech Szarańca, po lewej autoportret Pawła Stellera]
[Skomentuj na Facebooku]
|
Izbica Kujawska oczami Pawła Stellera, znanego śląskiego artysty
Izbica do 1945r.
