ŻYDZI W IZBICY KUJAWSKIEJ

Biografie

Izrael Mosze Olewski (1916-1966)

Izrael Mosze Olewski urodził się 26 września 1916 r. w Osięcinach, małym polskim miasteczku. Jego ojcem był rabin Yehuda-Arie Olewski, pochodzący z chasydzkiej rodziny z długimi tradycjami rabinackimi.

Izrael Mosze Olewski - szkic

Jego ojciec zmarł, kiedy Izrael miał 6 lat, pozostawiając go z owdowiałą matką Hanną-Rivką, starszym, 8 letnim bratem - Rafaelem-Gerszonem i młodszym bratem, 4 letnim Naftalim. Wychowywanie dzieci zostało powierzone ich dziadkowi, który zmarł rok później. Od tego momentu dzieci były kształcone przez wuja Avrahama Noah Nejmana, rabina z Osięcin.

Izrael Mosze i jego brat zostali następnie wysłani do szkoły do pobliskiego Włocławka. Izrael uczył się w Yesodei Ha’Torah Heder. Jego talent był duży. Już w wieku 10 lat został przeniesiony do Beit Yosef Yeshiva, do tej samej klasy, do której uczęszczał jego starszy brat, Rafael. Aby nie urazić dumy starszego brata, Izrael ostatecznie wybrał inną grupę młodzieży, z którą się uczył.

Dwaj bracia mieszkali w Hachnasat Orchim we Włocławku. W mroźne zimowe wieczory byli oni narażeni na mroźne podmuchy wiatru przez dziurę w szybie okiennej. Bracia zakryli dziurę poduszką, a na burzliwe noce ustalili godzinne zmiany trzymania poduszki. Jednej nocy Rafael był bardzo zmęczony i spał mocno. Kiedy obudził się rano, ujrzał swojego młodszego brata, stojącego i trzymającego ostatnimi resztkami sił poduszkę przy oknie. „Dlaczego nie obudziłeś mnie na moją zmianę?” – zapytał Rafael. Izrael Mosze odpowiedział: „Nigdy nie miałem okazji oddać dobrym uczynkiem czci swojemu ojcu i pomyślałem, że chciałbym oddać cześć swojemu starszemu bratu…”.

Izrael udał się po naukę do Mativta (Yeshiva) do Warszawy, a następnie został przyjęty do słynnej Hahamei Lublin Yeshiva. 16-letni Izrael zdał egzaminy wstępne do najbardziej popularnej jesziwy w Polsce bez żadnych kłopotów. Rozpoczął studia w 1933 roku. Podczas studiów był jednym z najlepszych uczniów. Izrael Mosze ukończył studia w 1937 r. ze szczególnym wyróżnieniem. Następnie zaczął przygotowywać się do nauczania i otrzymał święcenia rabiniczne od znanych rabinów, wśród których był jego wuj z Osięcin.

Poślubił Ruth Kotowską i przeniósł się do Izbicy Kujawskiej, gdzie pracował jako nauczyciel obok miejscowego rabina. Założył on również tu lokalną grupę „Gur Of Hassidim”. Wszyscy prognozowali przed nim świetlaną przyszłość. Tuż przed wybuchem wojny Izrael Mosze Olewski został powołany w 1939 r. na stanowisko rabina w Radziejowie Kujawskim.

Po wybuchu II wojny światowej rabin Olewski i jego rodzina doznali wielu trudności i upokorzeń i w konsekwencji uciekli z Izbicy, przez Klowock (?) do getta w Częstochowie (1941). Izrael ukrywał w bunkrze jego matkę, żonę i małego syna, Yehoshua-Leibele. Dziecko płakało, gdy było spragnione, a jego babcia nie mogła mu pomóc. Izrael opuścił bunkier w poszukiwaniu wody i został pojmany przez nazistów. Trójka z rodziny Izraela została wydalona z getta w dniu 27 września 1942 r. i wysłana do obozu zagłady w Treblince, gdzie zamordowano ich trzy dni później. Z kolei Izrael był przenoszony z jednego obozu pracy przymusowej do drugiego, znalazł się m.in. w Buchenwaldzie oraz Mittelbau-Dora (od stycznia do kwietnia 1944).

W kwietniu 1944 Olewski został deportowany do obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen, z którego został wyzwolony 15 kwietnia 1945. Historia wyzwolenia i odkrycie w tym samym obozie swojego starszego brata jest niecodzienną sprawą: Pierwszą kwestią po wyzwoleniu było odnalezienie tefilinu (skórzane pudełko ze zwojami Tory – przyp. B.N.) Podczas poszukiwań w jednym z pomieszczeń zauważył, że jeden z mężczyzn mówi w języku jidysz z akcentem, który wskazywał, że może on pochodzić z rodzinnych stron Olewskiego. Izrael Mosze zapytał go czy nie zna Rafaela Oleskiego z Osięcin. Mężczyzna krzyknął: „Rafael Olewski? Żyje i przebywa tutaj w następnym baraku!” Osłabiony Olewski udał się do sąsiedniego bloku i spotkał swojego brata, Rafaela.

Po wyzwoleniu obaj bracia odbyli rozmowę na temat wiary, holocaustu. Rafael powiedział trudne i gorzkie słowa na temat Boga. Młody rabin uśmiechnął się i powiedział: „Jeśli masz skargi do niego, to znaczy, że jeszcze można go zaakceptować…”.

Po wyzwoleniu i zgodnie z decyzją Centralnej Komisji Żydowskiej ocalonych z Bergen Belsen, Izrael Mosze wyjechał do pobliskiej miejscowości Celle wraz z bratem i grupą 1124 innych Żydów. Grupa ta składała się z Żydów z Polski i Węgier. Izrael Mosze Olewski został wybrany jednogłośnie pierwszym rabinem nowej społeczności żydowskiej w Celle.

Pierwszą decyzją rabina było ulokowanie synagogi. W tym celu uporządkowany został dom przy ulicy Im Kreise 24, a w budynku obok otworzył wraz ze swoim bratem biuro społeczności żydowskiej. Wspólnie z rabinem dr Eliyahu Munk’iem z Londynu zaczęto organizować życie religijne i społeczne, zapewniając edukację religijną Żydów z Celle i okolic, organizując wesela nielicznych ocalałych par, zapewniając dostawy mięsa koszernego. Olewski odwiedzał Żydów, wspierał i zachęcał tych, którzy odeszli od Boga, do powrotu do praktykującej społeczności żydowskiej. W krótkim odstępie czasu w Celle żyło już 3.700 Żydów – była to największa liczba przedstawicieli tej społeczności w historii miasta.

Pod jego kierownictwem w Celle powołano z powrotem do życia żydowską szkołę. Jednym z problemów religijnych Żydów było pozyskiwanie mięsa koszernego z uboju. Dzięki dużemu wysiłkowi udało się przekonać władze do wydzielenia specjalnych miejsc dla koszernego uboju w ubojniach znajdujących się w Celle, Hamburgu i Landsbergu. W Celle została otwarta restauracja, w której serwowano 300 koszernych posiłków dziennie.

Izrael Mosze założył centralną radę rabinacką i rabinacki sąd w Bergen-Belsen, a jednym z jego głównych zadań było znalezienie rozwiązania problemu porzuconych żydowskich kobiet, które zostały uznane za porzucone. Olewski często wyjeżdżał do różnych części Niemiec, aby odwiedzić ocalałych z obozów, prezentując szczegółowe raporty w tej sprawie do Centralnej Komisji Żydowskiej. W tym samym czasie założył jesziwę w Landsbergu. Na pierwszym kongresie ocalałych wrzesień Bergen-Belsen (wrzesień 1945), Izrael Mosze został wybrany członkiem nowej Centralnej Żydowskiej Komisji i komisji kultury i wezwał do jedności.

W marcu 1947 r. poślubił Zlatę Posner, ocalałą z holocaustu, pochodzącą z miejscowości Zawce (?), położonej w Polsce.

Na drugim kongresie She'erit Ha-Pleta, w lipcu 1947, rabin Olewski wezwał do koordynacji działań w ramach Centralnej Żydowskiej Komisji i Centralnego Komitetu Rabinackiego. Wszystkie propozycje zostały przyjęte. Zgromadzeni docenili jego działalność, która nastawiona była na organizowanie żydowskiego życia religijnego w trudnych czasach po wojnie. Olewski zawsze marzył o podróży do Izraela, jednak na polecenie Gur Rebbe, udał się w listopadzie 1950 r. do Stanów Zjednoczonych, aby zorganizować tam życie ortodoksyjnych Żydów. Przed podróżą do USA, udał się do Izraela, aby spotkać się z Gur Rebbe.

Izrael Mosze Olewski

Kiedy przybył do Nowego Jorku, rabin Olewski zakupił z własnych pieniędzy budynek, w części Brooklyna (Williamsburg), gdzie założył Darschey Noam - Anschey PolinYeshiva. Niedaleko stąd, otworzył Ohel Sarah Schools dla dziewcząt, gdzie nauczała jego żona, Zlata. Podniósł również dotację na szkołę Machzikei Ha’dat Yeshiva.

Pewnego dnia doszło w Nowym Jorku do awarii prądu. Miasto było sparaliżowane. Dzieci z Machzikei Ha’dat Yeshiva przerwały naukę i wracały pieszo ciemnymi ulicami, ale rabin Olewski siedział i studiował Torę przy świetle świecy, tak jak robił to przed laty w rodzinnym miasteczku w Polsce.

W 1953 r. Izrael Mosze udał się do Detroit, aby pozyskać środki na rozwój prowadzonych przez niego instytucji. Na drodze zdarzył się wypadek. Dziewięć samochodów zostało zniszczonych, a Olewski wypadł przez szybę samochodu i wylądował na polu przy drodze. Nikt nie widział go leżącego tam do momentu, kiedy zauważył go pilot helikoptera krążącego wokół miejsca wypadku i ostatecznie został on przetransportowany do szpitala.

Rabin Olewski był członkiem Komitetu Wykonawczego i centralnych instytucji Agudat Izrael w Stanach Zjednoczonych. Odwiedzał wielokrotnie Izrael, a w ostatnich latach życia podróżował po całej Europie jako emisariusz instytucji Gur w Izraelu.
W 1962 r. zachorował na raka, z którym walczył przez cztery lata. Na dwa miesiące przed śmiercią nadal aktywnie brał udział w tworzeniu jesziwy dla studentów, którzy udali się z Izraela do Stanów Zjednoczonych.

Gdy był hospitalizowany, odwiedził go Satmar Rebbe. Przed jego przybyciem rabin Olewski próbował zatuszować podkładem jego wynędzniałe policzki, tak aby Samar nie był smutny z powodu jego wyglądu.

W wigilię Shavvuot odwiedził go słynny Bostoner Rebbe. Tego dnia rabin Olewski przemówił raz jeszcze po hebrajsku.

Izrael Mosze Oleski umarł 26 maja 1966 nie ukończywszy 50 lat.

Zgodnie z jego ostatnią wolą chciał być pochowany w Izraelu. Tysiące Żydów z różnych zakątków przyszło na procesję pogrzebową w Brooklynie. Jego trumna została wysłana do Izraela, a w jego ostatniej podróży towarzyszył mu starszy brat Rafael Olewski, który spędził przy nim ostatnich kilka tygodni życia. Pogrzeb odbył się w Jerozolimie z rzadkim udziałem Gur Rebbe. Został pochowany obok swojego nauczyciela i mentora, rabina Menachema Zemby.

Rabin Izraela Mosze-Olewski i jego żona Zlata mieli sześciu synów, pierwszy z nich - Shmuel zmarł w Europie w młodym wieku.

Dwóch z nich żyje w Nowym Jorku - najstarszy Yehuda-Arie, który urodził się w Niemczech, i David-Shlomo-Zalman, który jest przywódcą w jesziwie i słynnym mówcą na Agudat Izrael. Dwóch pozostałych synów - Avraham Mordechai i Yaakov-Yitzchak - mieszka w Izraelu. Kolejny syn, Jonathan, zmarł w Nowym Jorku w 2003 r., w wieku 50.

Zlata, wdowa po rabinie Olewskim zmarła w 2008 r. w Izraelu i została pochowana w Jerozolimie.

©Arie Olewski & Jochi Ritz-Olewski, Israel
Tłumaczenie z angielskiego: Błażej Nowicki