 Jednym z podstawowych założeń polityki niemieckiego okupanta podczas II wojny światowej były prześladowania i eksterminacja m.in. inteligencji i osób o jawnie patriotycznym nastawieniu. Wśród aresztowanych i zgładzonych przez okupanta znaleźli się m.in. Zygmunt Daroszewski, Michał Sachajdak oraz Stanisław Zakrzewski. Wymieniam właśnie te trzy osoby, ponieważ po raz pierwszy publikuję dziś zdjęcia z cmentarza rzymskokatolickiego w Izbicy Kujawskiej wykonane w 1941 roku, które utrwaliły ich ówczesne nagrobki. Pogrzeb Daroszewskiego i Zakrzewskiego odbył się w marcu 1941 roku, zaś Michała Sachajdaka, który spoczął obok nich, w kwietniu bądź maju tego samego roku. Mając tę możliwość, chciałbym przypomnieć pokrótce ich życiorysy. W tekście dotyczącym Zygmunta Daroszewskiego pojawi się również nieco więcej szczegółów na temat pogrzebu zarówno jego, jak i Zakrzewskiego.
Archiwalne zdjęcia z cmentarza oraz trumny ze zmarłym Michałem Sachajdakiem otrzymałem od jego wnuka, Michała Sachajdaka. Fotografie Zygmunta Daroszewskiego oraz Stanisława Zakrzewskiego zaczerpnąłem z opracowania "Nic nie trwa wiecznie" autorstwa Barbary Daroszewskiej-Ciemny, córki Zygmunta Daroszewskiego. Poddałem je jednak rekonstrukcji cyfrowej, gdyż były one w słabej jakości.
MICHAŁ SACHAJDAK
Michał Alfons Sachajdak (Sahajdak) urodził się 22 września 1897 r. w miejscowości Młyniska (Kresy Wschodnie). Jego matką była Petronela z domu Dawiskiba, a ojcem Michał Sachajdak. Wywodził się z rodziny o bogatym rodowodzie. Był prawdopodobnie potomkiem Konaszewicza Sachajdacznego, atamana kozackiego, żyjącego w XVII wieku. Z Ukrainy do Polski Michał Sachajdak przybył na przełomie 1917/1918 r. dzięki pomocy księży katolickich.
W tym okresie był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), tajnej organizacji wojskowej działającej w latach 1914–1921, początkowo na terenie Królestwa Polskiego, potem także w Rosji i innych ziemiach zaboru rosyjskiego oraz na terenie zaboru austriackiego. Sachajdak tworzył początkowo komórki organizacyjne do walki z zaborcą w Krakowie, następnie służył w legionach Piłsudskiego. Brał udział w walkach o Polskę, m.in. w wojnie polsko-bolszewickiej roku 1920. W trakcie działań wojennych dotarł do swojego majątku w Zawalijkach.
Prawdopodobnie został on przeniesiony do Izbicy, ze względu na jej korzystne położenie geograficzne. W roku 1930 zmarła jego pierwsza żona. Pięć lat później ożenił się powtórnie. Jego wybranką została Marianna Osińska, pochodząca z pobliskiego Lubrańca. Z wykształcenia Sachajdak był nauczycielem. W latach trzydziestych został kierownikiem - dyrektorem 7 -oddziałowej szkoły podstawowej w Izbicy Kujawskiej. Niestety, nadal niewiele wiemy o jego działalności na tym stanowisku. Wybuch II wojny światowej przerwał spokojne życie mieszkańców Izbicy. Tuż przed urodzinami Adolfa Hitlera, zatrzymano kilkanaście osób, które zostały wywiezione do więzienia w Kole, a następnie wysłane do obozów koncentracyjnych w Dachau i Buchenwaldzie. Znaleźli się w nich kupcy i nauczyciele, również Michał Sachajdak. Oprócz niego do obozów zostali wysłani: Zygmunt Daroszewski, Stanisław Zakrzewski, Zdzisław Wojciechowski, Longin Raniewicz, Roland Szadkowski i Edward Zapędowski. Oskarżono ich o przedwojenną przynależność do takich organizacji jak POW oraz o nieprzestrzeganie przepisów (np. słuchanie radia).
Wspomniane wyżej wydarzenia opisała Marianna Sachajdak, ówczesna żona Michała: "Dnia 13 kwietnia 1940 r. Niemcy przyszli po męża i zabrali go na posterunek. Tam w ciągu trzech dni bili, ponieważ chcieli dowiedzieć się szczegółów o jego działalności. W tym czasie wskutek denuncjacji sprowadzili tam również Zakrzewskiego, Daroszewskiego, Wojciechowskiego, Zapędowskiego, Rybarczyka, Raniewicza i wielu innych. Następnie samochodami wywieźli ich do Koła, a stamtąd do Dachau. Po roku otrzymałam wiadomość, że mąż zmarł; później dowiedziałam się, że przyczyną śmierci był zastrzyk". Michał Sachajdak został stracony 7 kwietnia 1941 r. w obozie w Mauthausen.
Syn Michała Sachajdaka - Antoni został zatrudniony w urzędzie Izbicy, jako kierownik aprowizacji Polaków, będąc jednocześnie tłumaczem języka niemieckiego i francuskiego. W 1942 r. został przeniesiony prawdopodobnie przez władze Armii Krajowej do Wrocławia w celu dywersji i wywiadu (miał również związki z wywiadem angielskim). Żona Michała Sachajdaka żyła w Izbicy Kujawskiej, w domu przy ul Żwirki i Wigury. Zmarła w 1988 roku.
ZYGMUNT DAROSZEWSKI
Zygmunt Daroszewski urodził się w dniu 17 października 1895 roku w Wólce Komorowskiej, jako syn Szczepana i Franciszki z domu Piotrkowskiej.
Z relacji jego córki Barbary wynika, iż był on człowiekiem bardzo ambitnym, który chciał osiągnąć pozycję w życiu. W związku z tym trudnił się różnych zajęć, przez co kilka razy bankrutował, ale nie poddawał się z tego powodu. Pracował w firmie Singera, sprzedawał rowery, prowadził sklep kolonialny, miał monopol alkoholowy, hurtownię tytoniu, wyszynk, bilard, amunicję myśliwską. Prowadził wszystkie te biznesy równocześnie, oczywiście z pomocą rodziny, a szczególnie żony Anieli z domu Raszewskiej, którą poślubił w lutym 1917 roku. Po ślubie zamieszkali w Izbicy Kujawskiej w zakupionej przez nich i rodzinę kamienicy przy ul. Pierackiego 4 (obecnie ul. Kolska). Daroszewski był legionistą, należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1938 odznaczony Krzyżem Zasługi za pracę społeczną. Jak wspomina Daroszewska-Ciemny "Był chyba porywczy. Nosił brązowe garnitury, często wyjeżdżał po towar do sklepu. Spał z latarką i browningiem pod poduszką (na pewno miał tam również pieniądze). Jako działacz społeczny zaangażował się w budowę szkoły, należał do różnych organizacji. Chodził na polowania, był towarzyski, wesoły."
Wraz z wybuchem II wojny światowej Zygmunt Daroszewski wraz z synami Edmundem i Tadeuszem poszli ochotniczo zaciągnąć się do wojska. Pojechali bronić Warszawy, wrócili jednak po trzech tygodniach, najprawdopodobniej pieszo, brudni, obszarpani, przygnębieni i głodni.
Po aresztowaniu (Barbara Daroszewska-Ciemny podaje, iż był to 11 listopada 1939 roku, co nie pokrywa się z relacją wdowy po Michale Sachajdaku) znalazł się najprawdopodobniej w przejściowym więzieniu w Inowrocławiu, zaś w dniu 6 maja 1940 roku trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau (numer więźnia 8684), skąd przetransportowany został w dniu 2 sierpnia 1940 roku do obozu koncentracyjnego Mauthausen komando Gusen (numer więźnia 6098). Pisał z nich krótkie listy do rodziny, pisane po niemiecku. Daroszewski zmarł w dniu 29 grudnia 1940 roku w niewyjaśnionych do końca okolicznościach. Według wyciągu dokumentów uzyskanych po latach od Polskiego Czerwonego Krzyża oficjalnym powodem śmierci było zapalenie płuc, jednak według relacji świadków tuż po wojnie była to męczeńska śmierć, którą poprzedziła wprawdzie choroba, ale do zgonu doprowadziło przede wszystkim regularne bicie.
Urnę ze spalonymi szczątkami Niemcy wysłali do Izbicy. Otrzymała ją Izabela, żona Stanisława Zakrzewskiego. Najbliższa rodzina Daroszewskiego została bowiem wysiedlona na teren Generalnego Gubernatorstwa. Żona Aniela oraz syn Tadeusz bezskutecznie starali się o zgodę na przyjazd na pogrzeb do Izbicy. Urna z prochami przechowywana była w kościele Izbicy. Trzy miesiące później, w tym samym obozie koncentracyjnym, zamordowany został Stanisław Zakrzewski. W marcu 1941 roku odbył się ich wspólny pogrzeb. Jak wspominała Barbara Daroszewska-Ciemny: "Podobno Izbica nie pamiętała takiego konduktu pogrzebowego - dwie trumienki przyszli pożegnać wszyscy mieszkańcy- jak przed wojną - Polacy, Żydzi, Niemcy (osiedleni od wielu, wielu lat)."
STANISŁAW ZAKRZEWSKI
Niestety nie ustaliłem dokładnej daty urodzenia Zakrzewskiego. Według relacji Barbary Daroszewskiej w 1927 roku ożenił się on z Izabelą z domu Raszewska (siostra żony Zygmunta Daroszewskiego). Mieszkali w Chodczu i prowadzili tam sklep. Para doczekała się dwóch synów, jednakże obaj umarli po kilku miesiącach życia. Te nieszczęścia i niepowodzenia biznesowe, a ściślej bankructwo Zakrzewskiego przyczyniły się do ich przeprowadzki do Izbicy. Zakrzewski został przedstawicielem handlowym łódzkiej firmy z tekstyliami, zaś wcześniej pracował w tym samym zawodzie dla producenta maszyn Singer. Był to trudny okres światowego kryzysu gospodarczego i galopującej inflacji, wobec czego Zakrzewski ciągle borykał się z zawodowymi problemami. Żona Zakrzewskiego wspierała męża, wyjechała nawet do Warszawy i zamieszkała w Rembertowie u brata męża Floriana Zakrzewskiego, chorążego Wojska Polskiego. Tam szkoliła się na kurs modystek, który ukończyła i w dużej mierze dzięki temu zdołała później założyć zakład kapeluszy w Izbicy. W 1934 roku urodziła córkę Oleńkę a w 1940 roku syna Włodzimierza. O narodzinach tego ostatniego Zakrzewski dowiedział się przebywając już w więzieniu. Został aresztowany przez Gestapo razem z Zygmuntem Daroszewskim i jak już wspomniałem przy biogramie tego ostatniego, zmarł w marcu 1941 roku w obozie Mauthausen-Gusen.
Po wojnie prochy Zygmunta Daroszewskiego i Stanisława Zakrzewskiego zostały złożone we wspólnym grobowcu rodzin Daroszewskich i Zakrzewskich. Wybudowały go ich żony, których marzeniem i jednocześnie ostatnią wolą było ich pochowanie obok zamordowanych podczas wojny mężów. Tak też się stało. Izabela Zakrzewska została po śmierci przewieziona z Warszawy, natomiast Aniela Daroszewska z Wrocławia.
BŁAŻEJ NOWICKI
[Michał Sachajdak]
[Zygmunt Daroszewski]
[Stanisław Zakrzewski]
[Groby Daroszewskiego, Sachajdaka i Zakrzewskiego na cmentarzu w Izbicy]
[Grób Michała Sachajdaka]
[Trumna Michała Sachajdaka]
|
Z ponurych kart historii gminy [6]: Zygmunt Daroszewski, Michał Sachajdak oraz Stanisław Zakrzewski - izbickie ofiary polityki okupanta w Kraju Warty
Izbica do 1945r.
