 W Święto Reformacji chciałem poświęcić kilka słów na temat działalności izbickiego chóru puzonistów. Już na wstępie muszę zaznaczyć, że tematu nie da się wyczerpać w satysfakcjonujący sposób, wręcz przeciwnie, pojawia się tutaj wiele pytań, na które niestety nie mogę znaleźć jednoznacznej odpowiedzi.
Właściwie od razu należy postawić pierwsze, podstawowe pytanie. Czy w obrębie filiału a następnie Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Izbicy Kujawskiej istniał tylko jeden czy może dwa chóry puzonistów? Jak wiemy z historii parafii, istniało wiele nieporozumień pomiędzy luteranami z Izbicy i Pasieki. Wierni z Pasieki długo przeciwstawiali się finansowaniu budowy kościoła w Izbicy. Doprowadziło to w ostateczności m.in do wybudowania dwóch ewangelickich kościołów na terenie gminy, jednego w Pasiece (1907 rok) a drugiego w Izbicy (1909 rok). Pewnym jest, że w 1907 roku wraz z poświęceniem kościoła w Pasiece powołano jednocześnie do życia chór puzonistów. Świadczą o tym przedwojenne jak i powojenne wzmianki historyka protestantyzmu ks. dra Eduarda Kneifla, a także informacja zamieszczona w ukazującym się po II wojnie czasopiśmie "Der Heimatbote". Mowa tu o uroczystościach, które miały miejsce w dniu 26 maja 1932 roku w Pasiece z okazji: jubileuszu 150-lecia przybycia niemieckich kolonistów na ten obszar, 25-lecia poświęcenia kościoła w Pasiece i właśnie ćwierćwiecza istnienia chóru puzonistów. Kierownikiem chóru puzonistów (jak i zwykłego chóru śpiewaczego) jeszcze w 1932 roku był Johannes Kersten, który od 1919 roku był nauczycielem i kantorem w Pasiece. Do czasu powstania chóru puzonistów w Pasiece nie odnalazłem żadnej informacji na temat utworzenia jego odpowiednika w samej Izbicy. Tego faktu nie zmieniło ani wybudowanie kościoła w Izbicy, ani podniesienie izbickiego zboru do rangi filiału, które miało miejsce z dniem 1 stycznia 1910 roku. W opracowaniu "Die evangelisch-augsburgischen Geminden der Kalischer Diözese" wspomnianego już ks. Eduarda Kneifla pojawia się zaś informacja, iż w 1926 roku zakupiono dla izbickiego chóru puzonistów instrumenty warte 2.500 złotych, co w przeliczeniu na dziś daje wartość ok. 25.000 zł. (1 zł przedwojenna to równowartość obecnych 10 zł) Mowa jest tutaj więc wyraźnie o puzonistach z Izbicy a nie z Pasieki. Może jednak określenie stanowi pewne uproszczenie pochodzenia puzonistów tj. z izbickiego filiału w skład którego wchodził kantorat w Pasiece?
Nieco światła na sprawę rzuca fragment zachowanego w Archiwum Państwowym w Poznaniu protokołu z zebrania, które odbyło się dnia 18 marca 1934 roku w Izbicy. Tematem zabrania było ustalenie zarządu chóru puzonistów i jednocześnie ustalenie na jakich instrumentach będą grali poszczególni członkowie chóru. W zebraniu udział wzięli ks. Ryszard Kneifel, pastor izbickiej parafii, Juliusz Henke, kantor i nauczyciel w Izbicy, trzej członkowie Kolegium Kościelnego, mianowicie: Ewald Penno, Gustav Wierschke oraz Gustaw Krüger. Ponadto uczestnikami spotkania było również 12 członków chóru puzonistów, tj: Reinhold Rosin, Gerhardt Nimmergut, Juliusz Zahn, Reinhord Pubantz, Gerhardt Herling, Gustaw Bartz, Emil Kaus, Ewald Stanke, Alfred Mundt, August Sommerfeld, Edmund Zager oraz Aleksander Schmidt. Przewodniczącym zebrania był pastor ks. Richard Kneifel, zastępcą członek Kolegium Gustaw Krüger zaś na skarbnika wybrano Reinholda Rosina. Pierwszą część spotkania poświęcono kwestiom uregulowania długów ze strony chóru puzonistów. Składało się na niego m.in 40 zł za zakupiony bas u niejakiego Sommerfeldta ze wsi Wyrobki, 25 zł za zakupione nuty, które należało zwrócić Reinholdowi Rosinowi oraz 14 zł za bieżącą naprawę instrumentów. Dalszą część zebrania stanowiły wybory kapelmistrza (kierownika zespołu) oraz zastępcy kapelmistrza. W pierwszym głosowaniu na kapelmistrza wybrano Gerhardta Nimmerguta, zaś zastępcą kapelmistrza Reinholda Rosina. Tu doszło jednak do dość zaskakującej sytuacji, gdyż Reinhold Rosin nie przyjął oferowanego stanowiska, wobec czego przewodniczący zabrania zarządził ponowne głosowanie. Wynik był bardzo podobny, z tą różnicą, iż w drugim głosowaniu na kapelmistrza wybrany został Reinhold Rosin a jego zastępcą Gerhardt Nimmergut. Podczas zebrania ustalono harmonogram prób zespołu. Lekcje próbne chóru odbywać się miały regularnie raz w tygodniu, natomiast dzień i godzina uzależnione były od pory roku. I tak w okresie letnim próby miały odbywać się w sobotę od godziny 20:00 do 21:00, zaś w okresie zimowym w piątki od godziny 18:00 do 19:00. Dodatkowe opłaty za energię świetlną miały być regulowane z kasy parafii. Niestety jak już wyżej wspomniałem posiadam kopię jedynie części protokołu, wobec czego nie mogę w pełni ustalić na jakich instrumentach grali poszczególni członkowie chóru puzonistów. Z zawartych danych wiadomo, iż Reinhold Rosin jak i Gerhard Nimmergut grali na kornetach marki A.W. Glier z Warszawy. Firma ta była uznanym producentem instrumentów dętych, istniejącym od 1832 roku. Fabrykę ten w 1895 roku przejął od ojca Aleksander Wilhelm Glier, stąd też część instrumentów izbickich puzonistów nosiła jego inicjały. Nieco ponad pół roku później od omawianego zebrania, a więc 29 września 1934 roku, izbicki chór puzonistów wziął udział w Jubileuszu 25-lecia (tj. 25-lecia poświęcenia kościoła w Izbicy wraz z instalacją pastora Richarda Kneifla). Uroczystość opisywałem niedawno w jednym ze wpisów.
Być może protokół z zebrania rozwiałby moją niepewność w sprawie liczby zespołów, gdyby nie jedna kwestia. Jak wcześniej wzmiankowałem przez dłuższy okres czasu kierownikiem chóru puzonistów w Pasiece był Johannes Kersten. Z protokołu jasno wynika, iż nie był on obecny na zebraniu w Izbicy, na którym ustalono dość fundamentalne kwestie związane z funkcjonowaniem chóru puzonistów. To pewne, że Kersten w tym samym okresie nadal pełnił funkcję kantora i nauczyciela w Pasiece. Czy on sam zrezygnował z dodatkowej funkcji kierownika chóru puzonistów? A może w Pasiece faktycznie istniał równoległe drugi zespół puzonistów i nadal pozostawał on na tym stanowisku? Myślę, że wypada zająć jakiś pogląd na omawiany temat, mimo zachowanych szczątkowych informacji. W mojej opinii zespół powstał pierwotnie w Pasiece ale wraz z rozwojem organizacyjnym zboru izbickiego (podniesienie do rangi filiału, a następnie samodzielnej parafii) zaczęto go określać jako "izbickim". Nie wydaje się też możliwe, by w jednej parafii istniały dwa dość rozbudowane zespołu muzyczne. W zachowanym fragmencie protokołu nie ma wzmianki o Pasiece. W związku z czytelnością finansów parafii ewangelickich, kwoty wydatkowane na inny zespół musiałyby być zaprotokołowane. Istnieje oczywiście obawa, iż w aktach parafii nie zachowały się inne dokumenty, być może także i te, który dotyczyłby samej Pasieki. To jednak tylko przypuszczenia. Wydaje się jednak pewne, iż pomiędzy 1934 rokiem a 1937 rokiem musiała nastąpić zmiana na stanowisku kierownika (kapelmistrza) izbickiego chóry puzonistów, gdyż jak podaje nieoceniony ks. Eduard Kneifel w 1937 rokiem był nim Leopold Krüger, a chór liczył wówczas 10 osób. Kneifel podaje, iż jedyny chór puzonistów miał swoją lokalizację w Izbicy. I na tym ten wątek zakończę.
Wrócę zaś jeszcze na chwilę do członków izbickiego chóru puzonistów. Z zachowanych fotografii, które w przeszłości były publikowane na stronie, można dość łatwo zauważyć, iż w dużej mierze członkami zespołu był osoby bardzo młode. Jest wielce prawdopodobne, iż na Polskiej Deklaracji o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych, która powstała w 1926 roku z okazji 150. rocznicy ogłoszenia amerykańskiej Deklaracji Niepodległości widnieje część podpisów członków zespołu. Wśród nazwisk można bowiem odnaleźć te należące m.in. do Ewalda Stankego, Edmunda Zagera, Emila Kausa czy Augusta Sommerfelda...
Chciałbym jako materiał graficzny zamieścić nowe zdjęcia izbickiego chóru puzonistów. Niestety takowych nie posiadam. Posiłkuję się więc tymi, które publikowałem już w przeszłości. Obie czarno-białe fotografie udostępnione zostały przez ks. Andrzeja Mendroka, który przez wiele lat był proboszczem Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Koninie. Poddałem je niewielkiej obróbce cyfrowej oraz dodałem kolor. Dodatkowo zamieszczam raz jeszcze Polskę Deklaracje o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych, z podpisami części członków zespołu puzonistów.
BŁAŻEJ NOWICKI
[Izbicki chór puzonistów]
[Obchody 25-lecia zespołu puzonistów i chóru parafialnego z 1932 roku. Ich kierownikiem i jednocześnie kantorem był Johannes Kersten (w środku), z zawodu nauczyciel]
[Polska Deklaracja o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych z podpisami części członków chóru puzonistów]
|
Pamiątka Reformacji: Działalność chóru puzonistów w Izbicy i Pasiece
Izbica do 1945r.
